Şema terapi, psikoterapide görece yeni bir yaklaşım olup, erken dönem yaşam deneyimlerinin bireyin duygusal dünyasında bıraktığı izlere odaklanır. Jeffrey Young tarafından geliştirilen bu terapi modeli, özellikle kronik sorunlar yaşayan, tekrarlayan ilişki problemleri olan veya diğer terapi yöntemlerine yanıt vermeyen bireyler için etkili bir tedavi yöntemi olarak bilinir. Şema terapi, bilişsel davranışçı terapi, bağlanma teorisi, psikanaliz ve Gestalt terapi gibi farklı yaklaşımlardan unsurlar barındırır. Bu yöntem, özellikle kişilik bozuklukları, depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve ilişki sorunlarında etkili bir şekilde kullanılır.
Şema Nedir?
Şemalar, çocukluk döneminde oluşan, yaşam boyunca bireyin dünyayı ve kendini algılamasını etkileyen derin köklü inançlardır. Bu inançlar, bireyin kendisi ve başkaları hakkında sahip olduğu temel düşüncelerle ilişkilidir. Örneğin, bir birey çocukluk döneminde sürekli olarak eleştirildiğinde, “ben yeterli değilim” veya “kimse beni olduğum gibi kabul etmiyor” gibi olumsuz şemalar geliştirebilir. Bu şemalar, bireyin hayatı boyunca tekrar eden olumsuz döngüler yaratabilir.
Şema terapiye göre, 18 temel şema vardır ve bu şemalar beş ana kategoriye ayrılır:
- Ayrılma ve Reddedilme Alanı: Kişi, sevilmeyeceği ya da terk edileceği korkusuyla yaşar. Bu gruptaki şemalar güvensizlik, duygusal yoksunluk ve terk edilme gibi sorunları içerir.
- Zedelenmiş Otonomi ve Performans Alanı: Birey, kendi başına yeterli olamayacağını ve başarılı olamayacağını düşünür. Başarısızlık, bağımlılık ve yetersizlik şemaları bu gruptadır.
- Zedelenmiş Sınırlar Alanı: Kişi, kendi ve başkalarının sınırlarına saygı göstermekte zorlanır. Haklılık ve yeterince disiplinli olmama gibi şemalar bu grupta yer alır.
- Diğerlerine Yönelim Alanı: Birey, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyar. Bu grup, boyun eğme, başkalarının onayını arama gibi şemaları içerir.
- Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık Alanı: Kişi, sürekli olarak kendini kontrol altında tutar ve duygusal ihtiyaçlarını bastırır. Bu grupta cezalandırıcılık ve duygulara yer vermeme gibi şemalar bulunur.
Şema Terapinin Temel Amacı
Şema terapinin amacı, bu köklü inançları tanımak, anlamak ve değiştirmektir. Terapi sürecinde birey, hangi şemalara sahip olduğunu fark eder ve bu şemaların günlük yaşamında nasıl etkili olduğunu anlamaya başlar. Bunun ardından, bu şemalara karşı yeni ve daha sağlıklı baş etme yöntemleri geliştirilir. Şema terapi, bireyin duygusal yaralarını iyileştirerek, daha doyumlu ve dengeli bir yaşam sürmesine yardımcı olur.
Şema Modları: Anlık Durumlar
Şema terapi, yalnızca şemalara odaklanmakla kalmaz, aynı zamanda “şema modları” dediği anlık ruh hallerine de dikkat çeker. Şema modları, bireyin belli bir zamanda yaşadığı şemaların aktive olduğu durumları ifade eder. Bu modlar, bireyin duygusal tepkilerini ve davranışlarını belirler. Şema modları genellikle çocuk modları, işlevsiz başa çıkma modları, cezalandırıcı modlar ve sağlıklı yetişkin modları olarak kategorize edilir.
– Çocuk Modları: Kişi, çocukluk dönemindeki duygusal ihtiyaçlarının karşılanmaması sonucunda duygusal olarak kırılgan hale gelir. Korku, üzüntü ya da terk edilme duyguları bu modlarla bağlantılıdır.
– İşlevsiz Başa Çıkma Modları: Birey, olumsuz şemalarla başa çıkabilmek için işlevsiz davranışlar geliştirir. Kaçınma, aşırı kontrol etme ya da aşırı uyum sağlama gibi davranışlar bu modları temsil eder.
– Cezalandırıcı Modlar: Kişi, kendini veya başkalarını eleştirir ve cezalandırıcı bir tutum geliştirir.
– Sağlıklı Yetişkin Modu: Terapinin nihai hedefi, bireyin sağlıklı yetişkin modunu güçlendirerek, şemalar ve işlevsiz modlar üzerinde kontrol sağlamaktır. Sağlıklı yetişkin modu, bireyin duygusal ihtiyaçlarını karşılamayı ve daha sağlıklı ilişkiler kurmayı amaçlar.
Şema Terapi Süreci
Şema terapi sürecinde terapist ve danışan arasında güvene dayalı bir ilişki kurulur. Terapist, danışanın çocukluk döneminde gelişen şemalarını tanımasına yardımcı olur ve bu şemaların günümüzde nasıl çalıştığını fark etmesini sağlar. Terapist, danışanın duygusal ihtiyaçlarını anlamaya ve karşılanmayan ihtiyaçlarını nasıl karşılayabileceğini keşfetmeye odaklanır. Bunun yanı sıra, bireyin işlevsiz başa çıkma stratejilerini değiştirmesi ve daha sağlıklı modlar geliştirmesi amaçlanır.
Şema terapinin önemli bir yönü, hem duygusal hem de bilişsel çalışmaları içermesidir. Danışan, yalnızca düşüncelerini analiz etmekle kalmaz, aynı zamanda derin duygusal yaralarına da dokunur. Bu süreç, duygusal olarak zorlu olabilir, ancak uzun vadede bireyin kendini daha iyi anlamasına ve daha sağlıklı bir yaşam sürmesine katkı sağlar.
Şema Terapinin Faydaları
Şema terapi, kişilik bozuklukları, kronik depresyon, anksiyete ve travma sonrası stres bozukluğu gibi birçok psikolojik sorunda etkili bir yöntemdir. Bu terapi yöntemi, bireyin kendini daha iyi tanımasını, işlevsiz düşünce ve davranışlarını değiştirmesini sağlar. Ayrıca, bireyin daha sağlıklı ilişkiler kurmasına, duygusal ihtiyaçlarını tanımasına ve karşılamasına yardımcı olur.
Sonuç olarak, şema terapi, kişinin derin duygusal yaralarını keşfetmesine ve iyileştirmesine yardımcı olan bütüncül bir terapi yöntemidir. Çocukluk dönemindeki deneyimlerin bugünkü yaşamımızı nasıl etkilediğini anlamamızı sağlar ve daha sağlıklı bir duygusal yaşam inşa etmemiz için güçlü bir araç sunar.